محرم و عاشورا سرمایه گرانقدری است که ۱۴۰۰ سال، نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شد تا راز حماسه ای بزرگ را ماندگار سازد. ایام محرم فرصت بسیار مناسبی است که با برگزاری مجالس روضه، نسل جوان بیش از گذشته با فرهنگ عاشورایی آشنا و آگاهی بیشتری از وقایع کربلا پیدا کنند.
قیام امام حسین (ع) در محرم سرمایه ای بسیار گرانقدر، پر ارزش، سودمند و تاثیر گذار است و از آنجائیکه این سرمایه در اختیار ماست اگر دقت نشود، آسیب می بیند و اگر آسیب بیند از سرمایه بودن خارج می شود. در شرایطی که این سرمایه گرانقدر ۱۴۰۰ سال در اختیار مسلمانان بوده، امروز گاها مورد سوء استفاده دشمن و تحت تاثیر جهالت برخی افراد قرار می گیرد. برای صیانت از این سرمایه بزرگ برخی مسائل باید عمل و برخی موارد باید لغو شوند. یکی از مواردی که باید عمل شود، تکیه بر مستندات تاریخی و واقعی است و توجه به اقتضائات زمان از دیگر بایدهاست که باید لحاظ شود.
از طرفی فلسفه عزاداری امام حسین(ع) تنها اشک ریختن نیست بلکه باید بیشتر به اصل قیام و فلسفه سیدالشهدا(ع) پرداخته شود و در این راستا باید به تشریح اهداف آن حضرت که بصیرت و آگاهی‌افزایی، آزادگی، مبارزه با ظلم و امر به معروف و نهی از منکر بود، پرداخته شود.
حضور مردم در آیین های عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) دارای اجر اخروی است اما آنچه که جامعه ایران اسلامی را از هجمه و توطئه های فرهنگی دشمنان مصون می دارد، نهادینه کردن فرهنگ ناب عاشورا است که این مهم، وظیفه اصلی روحانیان و مبلغان دینی است.
از سویی، عاشورا پیام فرهنگی دارد. عاشورا چون فرهنگی، دینی و معنوی است باید برای تببین آن به متخصصین که همان علمای دین هستند، مراجعه شود. آراستگی مناسب برای این کار مهم است و عاشورا با برخی موارد مانند ولایت پذیری، اقامه نماز، تمسک قرآن، پایبندی به ارزشها، پایبندی اخلاق، حجاب معنا می یابد.
در خصوص نبایدهای محرم و آیین های عزاداری هم باید گفت قمه زنی از جمله موارد و پیرایه های مذهبی است که هیچ سنخیتی با عاشورا ندارد و باید بشدت از آن پرهیز کرد. همچنین عکس های منتسب به ائمه و شهدای کربلا هم غیرمستند و به عنوان پیرایه مذهبی هستند و ترویج این عکس ها مصلحت نیست. استفاده از آلات موسیقی و آمیخته کردن عزاداری با موسیقی جزو نبایدهای محرم است.
در محرم، پرچم و علم امام حسین (ع) افراشته می شود و همه گروهها می توانند زیر این علم سینه زنند و از تفرقه پرهیز کنند.
نکته مهم دیگری که در خصوص محرم و وجود برخی آسیب‌ها در مجالس عزاداری باید گفت این است که باید از ورود خرافات در مراسم مذهبی جلوگیری شود و از مدیران هیئت‌های مذهبی انتظار می رود عزاداری‌ها را به شیوه سنتی برگزار نمایند. باید با هوشیاری مسئولان اعم از روحانی، مداح و عموم مردم این آسیب‌ها را برطرف کرد.
تعظیم شعائر اسلامی در مراسم عزاداری ابا عبدالله الحسین (ع) و پرهیز از اعمال خرافی و بدعتهای غلط از جمله قمه زنی و غیره موجب تبدیل شور حسینی به شعور حسینی بوده و دشمنان اسلام و مذهب تشیع را در جهت رسیدن به اهداف شومشان ناکام خواهد گذاشت.
جایگاه ارزنده امروز دین مبین اسلام، نتیجه قیام و نهضت امام حسین(ع) است اما متأسفانه امروزه می بینیم برخی انحراف‌ها در عزاداری‌های اباعبدالله الحسین(ع) دیده می‌شود که در شأن آن حضرت و نظام مقدس جمهوری اسلامی نیست و سال به سال توسعه می‌یابد.
همچنین اعضا و مسؤولان هیئات مذهبی می بایست در برنامه های مداحی، سینه زنی و سخنرانی ماه محرم به تبیین و تشریح اهداف قیام عاشورا توجه ویژه ای داشته باشند و از سویی باید با مشارکت، همکاری، تعامل و همفکری دستگاه‌های فرهنگی و اقشار مختلف مردم و هیئات مذهبی، کیفیت مراسم عزاداری را بالاتر برد. در واقع آیین های محرمی باید بر پایه انتقال مفاهیم عمیق نهضت و پیام عاشورا و معرفی ابعاد قیام حسینی برگزار شود و از رفتارهای احساسی و یا خرافی پرهیز شود.
لذا بنده در اینجا از فرصت استفاده می کنم و بخشی از بایدها و نبایدهای محرم که در کتب و لسان بزرگان آمده را تقدیم محضر مخاطبان گرامی معروض می دارم:
الف: وظایف عزاداران:
- شکرگذاری بر نعمت ولایت و تربیت بر اساس مکتب اهل بیت(ع) و توفیق شرکت در مجالس
- قدرشناسی و دعا به والدین و مربیان.
- شناخت کامل فلسفه قیام و رساندن پیام های عاشورا و اقدام مالی و جانی.
- بزرگ تر دانستن مصیبت امام و اهل بیت او، از مصائب خود و خانواده.
- عزاداری و ابراز حزن در ایام حزن آل محمد
- سیاه پوشیدن و سیاه پوش کردن در و دیوار مساجد و … .
- تشکیل مجالس عزا و شرکت در آنها.
- تشویق دیگران به برگزاری مجالس هفتگی و ماهانه و … .
- بهره برداری بهینه از فضا و محل با رعایت حریم و حقوق دیگران.
- حزن و گریه هنگام ذکر مصیبت.
- حضور در مجالس، با ادب و فروتنی و خدا را ناظر دانستن.
- شرکت در مجالس خطبای صالح.
- توجه به عمق مجلس و پرهیز از رغبت به مجالس و مداحی های پرهیاهو.
- سلام کردن به سلاله نور و حماسه ساز قرون، حضرت ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) .
- اعلان تنفّر و دوری از دشمنان و زمینه سازان قتل ائمه و ظالمان به اهل بیت: و قاتلان آنان.
- تسلیت گویی به امام عصر (عج) و یکدیگر.
- پرهیز از رفتار خارج از ضوابط اسلامی.
- بهره برداری بهینه از مجالس و مطرح کردن مسائل شرعی و اعتقادی و اخلاقی.
- شناخت و مبارزه فرهنگی با آفات عزاداری.
- اقامه امر به معروف و نهی از منکر و احترام به منتسبان به هیئات حسینی و محبان حسین(علیه السلام).
- احترام به خادمان و ذاکران.
- یاری رساندن به گردانندگان مجالس.
- قدردانی از برپا دارندگان مجالس.
- پراکنده شدن سریع از مجالسی که در منازل تشکیل می شود.
- دست کشیدن از کار در روز عاشورا.
- قدردانی از ذاکران و روحانیان و دانشمندان و پاسداران فرهنگ عاشورا.
- مواظبت از امور شرعی پس از خروج از مجالس حسینی.
- شرکت فعّال در ساختن حسینیه، تکیه و…
ب: وظایف بنیان گذاران و گردانندگان مجالس و هیئت های عزاداری:
- رعایت اخلاص در عمل و پرهیز جدّی از ریا و خودنمایی که آفت هر عمل عبادی است.
- اموالی را هزینه کنند که حقوق شرعی آن مثل خمس و زکات ادا شده باشد.
- اگر از هدایای دیگران استفاده می کنند، توجه و عنایت به حلیت آن داشته باشند.
- عمل را از هر جهت، صحیح انجام دهند و بیش از زرق و برق و جنبه های ظاهری مجالس به محتوا و کیفیت آن فکر کنند.
- اعطای هدایا به سخنرانان و مدّاحان آل محمد: به نحو شایسته و به صورت مخفیانه باشد.
- با شرکت کنندگان یکسان برخورد شود، مگر در مورد افراد خاصّی که از احترام بیشتری برخوردارند؛ مثل پیشکسوتان هیئت های عزاداری و صاحبان فضل و کمال.
- پرهیز از منکرات در عزاداری.
- برگزاری مجالس در ساعات مقرر و مناسب و پرهیز از طولانی کردن و سلب آسایش همسایگان و تأکید بر سخنران و مدّاح.
- میانه روی و اعتدال را سر لوحه کار خود قرار دهند.
- دوری جستن از مزاحمت و ایجاد صداهای گوش خراش.
- رعایت نکات بهداشتی در آشپزخانه و پاک کردن خون حیواناتی که جلوی دسته ها ذبح می کنند.
- چون برپایی عزای حسینی اعلان انتظار ظهور است، از خدا بخواهیم همراهی با امام عصر (عج) را در طلب خون سید الشهداء روزی ما گرداند.
- سیاه پوش کردن بخشی از محیط و استفاده از تبلیغات نمادین در بخش های دیگر و نصب اشعار و جملات سازنده.
- بهره گیری از تراکت در مسیر رفت و آمد به مجلس عزاداری.
- نصب عباراتی مانند «سلام بر حسین(علیه السلام)» در سقاخانه مجالس و چسباندن عکس حرم مطهر و پرهیز از نصب عکس های دروغین.
- استفاده از پارچه نوشته هایی با خط زیبا که نام شهدای سرافراز کربلا در آن آمده است.
- اهدای کتب مفید به عزاداران.
- جداکردن درِ ورودی خانم ها و آقایان در مجالس.
- توجه به دیدگاه های مراجع.
ج: وظایف و شرایط اهل منبر و ذاکران مجالس عزاداری:
- صلاحیت علمی و عملی
- آگاهی و تسلّط کافی به موضوع سخنرانی و ابعاد و اطراف آن.
- برخورداری از کردار نیک که مهم ترین آن عبارت اند از: خوش خویی، مهربانی، فروتنی، نرم خویی، بردباری، شهامت حق گویی، عفّت، عزّت نفس و صداقت، روشنی و وسعت اندیشه، قدرت استدلال، رعایت نظم مطالب و گیرایی بیان.
- برخورداری از محبوبیت. عوامل محبوبیت عبارت اند از: خودشناسی و خودسازی، ساده زیستی، خدمت به مردم، تواضع بجا و نرم خویی، دفاع از ستمدیدگان، عمل به گفته، کرامت و عزّت نفس، جلب رضایت حق، نظم، استقامت، داشتن شرح صدر، برخورداری از حیا و عفت، داشتن مطالعه در زمینه های مختلف، صراحت لهجه، واقع بینی و حقیقت گرایی، مقدم داشتن منافع ملّی و مصالح میهنی بر اغراض و منافع شخصی و بی طمعی.
- تطابق گفتار با کردار.
- راست گویی. واعظان و مداحان باید از خواندن روضه ها و اشعار دروغین جدّاً بپرهیزند.
- حفظ دین، احیای ارزش های اصیل اسلام و تشیع در برابر بدعت ها، تحریف ها و مسخ ارزش ها.
- سعی و تلاش در توجه دادن مردم به قرآن و بهره گیری از ایات و روایات و تشریح اهداف و فلسفه قیام حسین(ع).
- برجسته کردن ویژگی های الگویی معصومان: برای جامعه.
- داشتن شجاعت معنوی.
- مرزبانی و خرافه زدایی و استفاده از کتب قوی و مستند.
- پرهیز از ذکر فضایل، معجزات و مطالبی که اثبات و قبول آن برای عموم دشوار یا غیر ممکن است. خاتم انبیاء فرمود: «لا تحدّثوا النّاس بما لایعرفون، أتحبون أن یکذّب الله و رسوله».
- درک شرایط زمانی، در غیر ایام عاشورا؛ اینکه مصیبت های سخت را ذکر نکنند تا دل ها رمیده شود.
- تقویت اخلاص.
- بدون چشم داشت مالی مداحی کردن و نفروختن این خدمت مقدّس به بهای ارزان.
- داشتن ظاهری آراسته.
- کوشش در جهت نورانی کردن عقول و پاکسازی نفوس.
- شناخت مردم و زمان.
- تعمیق محبّت عزاداران به امامان اهل بیت: برای مصون ماندن از آفات.
- تکراری نبودن سخنان و اشعار و … .
- پرهیز از اطاله کلام و برنامه هایی که ملال آور است.
- مبادرت به تصحیح اشتباه.
- توقف کوتاه بعد از برنامه، برای پاسخ گویی به پرسش های مستمعان.
- پرهیز از بیان مطالب بی اساس و نوآوری های بی بنیاد و نهراسیدن از گفتن «نمی دانم».
- اگر مجتهد نیست، در زمینه احکام فتوا ندهد.
- تذکر و نقد کار مدّاحِ تازه کار در جلسه خصوصی در صورت نیاز.
- پرهیز از خودستایی.
- احترام به دیگر خطیبان مجلس و مدّاحان دیگر.
- بدون وضو بر منبر و جایگاه قرار نگرفتن.
- ذکر مصیبت در آخر مجلس.
- صبر در راه تبلیغ دین.
- آغاز منبر و برنامه با نام نامی و یاد گرامی حضرت بقیة الله (ارواحنا فداه) و ختم مجلس با دعا برای سلامتی و تعجیل فرج و سلامتی مقام معظم رهبری(مدظله العالی)
د: وظایف شاعران اهل بیت(ع):
۱-داشتن غیرت دینی و پاسخ به اشعاری که به سفارش دشمن سروده شده است.
۲- مطالعه مقاتل صحیح و تاریخ های معتبر؛ برای اینکه اشعار، متکی به متون صحیح باشد.
۳- آگاهی از تحریفات تاریخ عاشورا، تا از گزند آفات این مسیر دور بماند.
۴- دوری کردن از عقاید و افکار غلوّ آمیز .
۵-دقّت در سرودن اشعاری که بدآموزی نداشته باشد.
۶- رعایت ادب و احترام به اهل بیت.
ه: وظایف مداحان:
- تعمیق معرفت.
- اصلاح نیت و جلب رضایت خدای مهربان و توجه به اینکه مرثیه یک عبادت بزرگ است.
- قبل از اجرای برنامه، با دعا و خواندن ایة الکرسی و دادن صدقه و استعاذه، خود را به خدای توانا بسپرند و با استمداد از روح بلند معصومان: برنامه را با نام خدا و درود و صلوات بر سرور عالمیان شروع کنند.
- هدف، احیای امر و اندیشه امامان و ارزش های دینی معنوی و فرهنگی، احیای روحیه جهاد و شهادت طلبی و زنده نگاه داشتن یاد و تاریخ پرشکوه نهضت حسینی و حماسه آفرینان آن باشد.
- نغمه ها و سبک های زیبای سنتی، نبایستی با غنا همراه باشد و هیچ گونه شباهتی با نغمات لهو و لعب نداشته باشد.
- مداحی، وسیله کسب معیشت نباشد.
- پذیرش دعوت بانیان، بدون تبعیض.
- احیای نام یاران و اصحاب امام حسین(ع) و اسیران سرافراز کربلا.
- یادکرد از منتقم حقیقی، حضرت مهدی(عج).
- رعایت احترام به پیش کسوتان.
- احترام به گویندگان، سرایندگان و خدمت گزاران مجالس حسینی که احترام به آنان احترام به امام حسین(ع) است.
- برخورداری از متانت و وقار توأم با تواضع.
- مستند گویی.
- از خواندن روضه های دل خراش و مصیبت های بسیار فجیع، پرهیز شود.
- اصلاح خطا در همان جلسه یا جلسه بعدی.
- مختصر و مفید بودن برنامه.
- در مجالس، بدون اذن صاحب مجلس به مداحی نپردازد.
- دوری از غرور.
- پرهیز از غلوّ.
- پرهیز از القابی که از مقام ائمه: می کاهد.
- برگزاری مجالس عزاداری و استفاده از سخنرانان مجالس.
- پرهیز از تملق گویی.
- پرهیز از سوگندبی جا خوردن.
- پذیرش دعوت میزبان خوش نام در روستا ها برای میهمانی.
- طرح نکردن مسائل اختلاف انگیز.
- حفظ ذاکری حسین(ع) و خلاف شأن عمل نکردن در حرکت های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی.
- هیئت ظاهری و لباس ذاکر با مقام و منزلت او هماهنگ باشد.
- از مواضع تهمت بپرهیزد.
- پوشیدن لباس سیاه در دو ماه محرم و صفر و دست کم در دهه محرم و اگر از سادات مکرّم است، با داشتن شال سبز.
- مراقبت از اینکه مبادا آلت دست مقاصد پست مغرضان و مفسدان و افراد فرصت طلب واقع شوند.
- تکرار و تمرین اشعار و مراثی، برای اینکه در ذهن نقش ببندد و به این وسیله در هنگام اجرای برنامه دچار وقفه نشود.
- متناسب به وقایع و ایام بخواند.
- توجه به خصوصیات منطقه ای و جغرافیایی و اهتمام به شکسته نشدن سنت های صحیح اجتماعی.
- اسوه و سمبل خوبی ها بودن.
- انتقادپذیری.
- پرهیز از ورود در کارهایی که در تخصص کار او نیست؛ مثل مسئله گویی و استخاره و … .
- متکی به بلندگو و آمپلی فایر و اکو نبودن.
- متواضع بودن.
- برخورداری از اخلاق نیکو.
- اگر سلام پایان مجلس را به عهده دارد، در مکان هایی که امام زادگانِ لازم التعظیم وجود دارند پس از سلام به ائمه معصوم: به آن بزرگواران هم سلام دهد.
من از مفصل این نکته مجملی گفتم
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
و صلی الله علی محمد و اله الاطهار
عالی
احسنتم بسیار زیبا